Gezondheid en Zorg

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) heeft het maatschappelijk thema gezondheid en zorg in het kader van het missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid aangewezen als één van de vier mondiale uitdagingen voor de komende jaren. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft vijf missies opgesteld voor dit maatschappelijk thema. Een centrale missie en vier specifieke missies. De centrale missie richt zich op langer in goede gezondheid leven, waarbij de gezondheidsverschillen tussen mensen met een hoge en lage sociaaleconomische status verkleind worden. De andere vier missies dragen bij aan deze centrale missie via veranderingen van de leefomgeving, door meer zorg op de juiste plek aan te bieden en te werken aan betere perspectieven voor mensen met chronische ziekten en dementie. De tijdshorizon voor deze missies lopen tot 2040.

De Kennis- en Innovatieagenda (KIA) Gezondheid & Zorg voor 2020-2023 beschrijft de ambities en doelen van de missies en gaat dieper in op betere publiek-private samenwerkingen. De Topsector Life Sciences & Health (LSH) heeft de agenda opgesteld samen met diverse publieke en private partijen. Daarbij wordt voortgebouwd op een krachtig ecosysteem van publieke-private samenwerkingen dat de afgelopen jaren in ons land is opgebouwd. Zo is er een werkgroep Gezondheid & Zorg bij de Nederlandse AI Coalitie is er voor data een thema Gezondheid bij Commit2Data en is de Nationale AI-Zorg cursus ontwikkeld.

Meer over de vijf missies

In totaal zijn er vijf missies voor Gezondheid & Zorg vastgesteld. De centrale missie luidt Langer Gezond. In 2040 leven alle Nederlanders tenminste vijf jaar langer in goede gezondheid, en zijn de gezondheidsverschillen tussen de laagste en hoogste sociaaleconomische groepen met 30% afgenomen. De innovaties die nodig zijn voor de centrale missie vragen om een systeemaanpak. Deze zal in de komende jaren ontwikkeld worden. Daarbij speelt het gebruik van fieldlabs, onafhankelijke informatievoorziening en de optimalisatie van de leefomgeving voor mensen van alle leeftijden een belangrijke rol. Duidelijk is dat data een belangrijk onderdeel vormen van de oplossing voor de centrale missie. Data voor innovatie en monitoring van gezondheidsgegevens, data over meedoen en dagelijks functioneren, en andere relevante data van elke individuele burger. Die data zijn nu nog verspreid over een groot aantal monitors, instellingen, bedrijven en overheden en natuurlijk de burgers zelf.

Het is de kunst om op een veilige manier lessen te trekken uit die geanonimiseerde en gecodeerde data. Technologie en methoden zoals AI, de Personal Health Train en FAIR in combinatie met goed ingevulde rollen voor toezicht en gegevensbeheer (ook wel data stewards genoemd) helpen hierbij. Ook het thema data-ethiek moet hoog op de agenda staan. Health Innovation Holland (kortweg Hii~Holland) en sleuteltechnologieën kunnen hierin een rol spelen.

De eerste specifieke missie is Leefstijl en leefomgeving. In deze missie staan gezondheidsbevordering en preventie centraal, met de leefstijl en de leefomgeving als belangrijkste aangrijpingspunten. Bij leefstijl gaat het om de keuzes van individuen, bij de leefomgeving spelen onze gezamenlijke keuzes en regelgeving een belangrijke rol. Doel is dat in 2040 de ziektelast als gevolg van een ongezonde leefstijl en ongezonde leefomgeving met 30% is afgenomen. Verschillende topsectoren en sleuteltechnologieën zullen nodig zijn bij het realiseren van deze missie. De ontwikkelde programma’s voor preventie zullen een integrale aanpak moeten hebben en maatwerk moeten zijn. Hierbij zal er veelvuldig gebruik worden gemaakt van digitale technieken. Om leefstijl te beïnvloeden is big data eigenlijk onmisbaar. Ook gebruiken we methoden om de dynamiek van de zelforganiserende netwerken beter in kaart te brengen en te begrijpen.

De tweede specifieke missie is zorg in de leefomgeving. Door de toenemende vergrijzing, de krapte op de arbeidsmarkt en de snel stijgende zorgkosten worden nieuwe vormen van dienstverlening ontwikkeld en stapsgewijs verbeterd. Dit gebeurt vaak in co-creatie. Hoewel deze experimenten belangrijk zijn en veel bruikbare voorbeelden opleveren, dient het innovatieproces versneld en geïntensiveerd te worden. In 2030 moet zorg minimaal 50% vaker in de eigen leefomgeving (in plaats van in zorginstellingen) worden georganiseerd. Dit gebeurt veelal samen met het netwerk rond mensen. Technologische innovaties op het gebied van e-health (zoals beeldbellen, telemonitoring, smart devices en robotica) zorgen ervoor dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen en zorg op afstand kunnen krijgen. Bij de ontwikkeling van e-health-toepassingen moet rekening worden gehouden met verschillen in achtergrond, taal- en vaardigheden.

Mensen met chronische ziekten of levenslange beperking naar wens en vermogen laten meedoen in de samenleving is de derde specifieke missie. Het doel is om in 2030 een stijging te hebben gerealiseerd van 25%. Hiervoor zijn meerdere innovaties nodig: van een andere organisatie van de zorg en een andere kijk op gezondheid tot en met technologische en farmacologische oplossingen. Daarnaast is kennisontwikkeling nodig om precies de juiste en voldoende zorg voor elke individuele patiënt te leveren. Mede dankzij nieuwe methoden in de datawetenschap, komen er steeds meer nieuwe technologieën beschikbaar om personalised medicine verder te ontwikkelen. Technologie en hulpmiddelen kunnen er in belangrijke mate aan bijdragen dat iemand met een beperking of chronische ziekte kan meedoen in de maatschappij.

De laatste specifieke missie is kwaliteit van leven voor mensen met dementie. In 2030 moet de kwaliteit van leven van mensen met dementie met 25% zijn toegenomen. Als we niets doen is in 2040 het aantal mensen met dementie verdubbeld van 250.000 nu naar 500.000 dan. De talrijke wetenschappelijke en innovatievraagstukken rondom deze ontwikkeling zijn globaal in drie delen te vatten: preventie, betere zorg en een betere samenleving. Ook hier speelt technologie een essentiële rol. Zo zijn er betere voorspellende modellen voor de mens (bijvoorbeeld organs-on-a-chip), wat de ontwikkeling van een middel tegen de ziekte van Alzheimer mogelijk kan versnellen. Ook kunnen digitale innovaties mensen met dementie en hun mantelzorgers ondersteunen om hun leven naar eigen behoefte in te richten

Verschillende topsectoren en sleuteltechnologieën kunnen bijdragen aan oplossingen voor de hierboven geschetste uitdagingen en het bereiken van de missies. Topsector Life Sciences & Health (LSH), Topsector High Tech Systems & Materials (HTSM), Topsector Creatieve Industrie (CLICKNL) en de Topsector ICT verkennen in overleg met relevante kennispartners, financiers, burgers en departementen de innovatiebehoeften voor topsectoren en sleuteltechnologieën. Belangrijk uitgangspunt is dat het gebruik van sleuteltechnologieën en -methodologieën moet bijdragen aan betaalbare, toegankelijke en kwalitatief goede preventie en zorg voor iedereen. Bovendien moet nieuwe technologie waar enigszins mogelijk ontwikkeld worden in nauwe samenspraak met eindgebruikers (burgers en zorgverleners), veelal ook in hún leef- en werkomgeving.

In de zorg zijn big data, sensortechnologie en Artificial Intelligence voorbeelden van sleuteltechnologieën. Ongeacht de technologie is het bij het delen van data essentieel ‘informed consent’ vast te leggen, waarbij blockchain een mogelijke oplossing is in de sterk gefragmenteerde gezondheidszorg. Blockchain kan de verbinder zijn tussen dataproviders en data-consumenten, omdat de traceerbaarheid, transparantie en het vertrouwen in de data waarborgt.

Benieuwd naar voorbeelden van innovatieve projecten in de zorg die slim gebruik maken van de mogelijkheden van ICT? Ga naar de projecten.